Kahramanmaraş'ın yanı sıra Hatay, Osmaniye, Adıyaman, Diyarbakır, Şanlıurfa, Gaziantep, Kilis, Adana, Malatya ve Elazığ'ı vuran depremlerde 53 bin 537 kişi hayatını kaybetti, 107 bin 213 kişi ise yaralandı. Depremlerde toplam 14 milyon vatandaş doğrudan etkilendi.

Depremlerin etkisiyle hasar gören bölgelerde, 38,901 binanın yıkıldığı tespit edildi. Arama kurtarma çalışmaları, yaşam belirtileri olan 26,000 binada titizlikle sürdürüldü.

Müdahale ve yardım faaliyetleri kapsamında, uluslararası alanda 11,488 kişi ve toplamda 650,000 personel görev aldı. Bu ekipteki 35,250 arama kurtarma uzmanı ve 142,000 güvenlik personeli, bölgedeki koordinasyonu sağladı.

Depremzedelerin barınma ihtiyaçlarını karşılamak adına 350 çadır kentte 645,000 çadır kullanıldı. Ayrıca, 414 konteyner kentte ise 215,224 konteyner hızla kurularak sağlam barınma alanları oluşturuldu. 

DEPREM BÖLGESİNDE SAĞLIK HİZMETLERİNDE DURUMU NEDİR?

İçişleri Bakanı Ali Yerlikaya'nın 2 Şubat Cuma günü yaptığı açıklamaya göre, Kahramanmaraş dışında Hatay, Osmaniye, Adıyaman, Diyarbakır, Şanlıurfa, Gaziantep, Kilis, Adana, Malatya ve Elazığ'da toplam 53,537 kişi hayatını kaybetti ve 107,213 kişi yaralandı. Sağlık hizmetleri alanında yaşanan durumu anlamak adına BBC Türkçe'nin Sağlık Bakanlığı'ndan elde ettiği verilere göre, 51,665 depremzede hasta ve yaralı başka bölgelere nakledildi.

Sağlık Bakanlığı'nın verilerine göre, deprem bölgesindeki sağlık tesislerinde 113,759 personel görev yapıyordu. Ancak, ülkenin dört bir yanından 15,883 UMKE ve 112 Acil Sağlık Hizmetleri personeli, 21,204 hekim, 62,590 sağlık personeli ve 38,513 destek personeli olmak üzere toplam 138,190 personel deprem bölgesine görevlendirildi.

Türk Tabipleri Birliği (TTB) Genel Sekreteri Vedat Bulut, ölü sayısı verilerinin şüpheli olduğunu ve sağlık sorunlarının il il çeşitlilik göstererek devam ettiğini belirtti. Özellikle Malatya'da çözülemeyen içme suyu sorununun bölgedeki sağlık sorunlarını artırdığına dikkat çeken Bulut, gıda ve içme suyu sıkıntısının ciddi sağlık sorunlarına neden olduğunu vurguladı.

Bulut ayrıca, yerel halkın yanı sıra sağlık çalışanlarının da barınma sorunları yaşamaya devam ettiğini belirtti. Deprem bölgesinden büyük şehirlere kitlesel bir göç yaşandığını hatırlatan Bulut, bu göçle birlikte Aile Sağlığı Merkezlerinin iyi bir şekilde yapılandırılamadığını ve insanların aile hekimlerine ulaşmakta ciddi sıkıntılar yaşadığını ifade etti.

Son olarak, Bulut, resmi ölü sayısı verilerine şüpheyle yaklaşarak, gerçek verinin zaman içinde ortaya çıkabileceğini ve fazladan ölüm istatistikleri ile açıklanamayan ölüm durumlarının 2024 nüfus sayılarında gün yüzüne çıkabileceğini belirtti.

DEPREMLERDE KAÇ BİNA YIKILDI?

Cumhurbaşkanlığı raporuna göre, depremden etkilenen 11 ilde toplamda 2 milyon 618 bin 697 bina bulunmaktaydı. Rapor, 6 Mart 2023 tarihi itibarıyla yapılan hasar tespit çalışmaları sonucunda 1 milyon 712 bin 182 binada 35 bin 355 binanın yıkıldığını, 17 bin 491 binanın acil olarak yıkılması gerektiğini, 179 bin 786 binanın ağır, 40 bin 228 binanın orta ve 431 bin 421 binanın az hasarlı olduğunu ortaya koymaktadır.

Raporda belirtilene göre, yıkılan veya büyük hasar gören binalar arasında sadece konutlar değil; tarihi ve kültürel yapılar, okullar, idari binalar, hastaneler ve oteller de bulunmaktadır. Ağır hasarlı binaların yıkımı ile birlikte bölgedeki yeniden yapılaşma çalışmaları devam etmektedir.

Ancak, orta hasarlı binalarla ilgili süreç hala devam etmektedir. Şehir Plancıları Odası Hatay İl Temsilcisi ve Hatay Akademik Meslek Odaları Sözcüsü Serkan Koç'a göre, halen orta hasarlı binalarda yaşayan insanlar bulunmaktadır. Mevzuata göre, afet sonrası orta hasarlı ilan edilen yapılar, en geç bir yıl içerisinde güçlendirme sürecine girmek zorundadır. Bu süre içinde güçlendirme yapılmazsa, binalar ağır hasarlı statüsüne geçebilir.

Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı, orta hasarlı binalar için 29 Aralık'a kadar süre tanımış ve 4 Nisan'a kadar da güçlendirme ruhsatlarının alınmasını şart koşmuştur. Ancak bu sürecin, orta hasarlı binaların imar mevzuatına uygun olma şartını taşıması gerektiğini belirten Koç, kırsal alandaki birçok orta hasarlı binanın ruhsatlı olmadığı için bu sürecin ciddi sorunlar doğurduğuna dikkat çekmektedir. Koç, kaçak yapıların güçlendirme izni alması durumunda ruhsatlandırılmasının da önünün açılacağını ifade ederken, Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlık yetkilileri tarafından bu konuda alınacak bir karar olmadığını belirtmiştir.

KAÇ KONTEYNER KENT KURULDU?

İçişleri Bakanlığı'nın Nisan 2023'teki açıklamasına göre, Türkiye genelinde 345 farklı noktada çadır kent ve 305 noktada konteyner kent kuruldu. Bu kentlerde barınan kişi sayısı çadırlarda 2 milyon 626 bin 212, konteynerlerde ise 78 bin 718 olarak belirtildi.

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın 3 Şubat 2024'teki açıklamasına göre, deprem bölgesine 1 milyon çadır gönderilmiş, 215 binin üzerinde konteyner kurulmuş, 349 bin haneye kira yardımı yapılmış ve taşınma ile destek ödemeleri gerçekleştirilmiştir.

Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Göç Politikaları Uygulama ve Araştırma Merkezi'nin raporuna göre, depremden etkilenen illerde kayıtlı Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarının sayısı 14 milyon 13 bin 196'dır. Bu, Türkiye nüfusunun yüzde 16,43'üne denk gelmektedir. Rapor ayrıca depremden sonraki 21. günde bölgeden tahliye edilen insan sayısının 528 bin olduğunu, 1 Mart'ta ise bu sayının 811 bini aştığını belirtmiştir. İlk haftada ise 2,2 milyon kişinin bölgeden ayrıldığı ifade edilmiş ve 1 Mart itibarıyla bu sayının 3,3 milyona yükseldiği bildirilmiştir.

İMAR BARIŞ KAPSAMINDA YASAL STATÜ KAZANAN BİNALARIN KAÇI YIKILDI?

6 Şubat depremleri sonrasında yıkılan binaların imar affı kapsamında yasal statü kazandığına dair herhangi bir veri açıklanmamıştır. BBC Türkçe, konuyla ilgili Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı'na ulaşamamıştır. Hatay Akademik Meslek Odaları Sözcüsü Serkan Koç, bu konuda taleplerine rağmen verilerin kendileriyle paylaşılmadığını belirtmektedir.

Koç, Hatay'da imar affının çıkmasıyla birlikte 30 bine yakın binanın başvuruda bulunduğunu ve 200 bine yakın bağımsız bölümün bu aftan faydalandığını bilmektedir. Ancak, imar affı ve depremde yıkılan yapılar konusundaki tartışmalarda, kanunda yer alan "sorumluluğun yapı sahibinde" olmasıyla ilgili maddeyi vurgulamaktadır.

Hatay Akademik Meslek Odaları Sözcüsü, devletin sorumluluğunu vatandaşın üzerine atma eğiliminde olduğunu ifade ederek şunları belirtmiştir: "Örneğin, 3 katlı bir bina inşa edilmiş. Vatandaş, izin ve mühendislik hizmeti almadan iki kat daha ekliyor. Daha sonra bu bina imar affı kapsamında affediliyor. Sonrasında depremde yıkılıyor. Peki, sorumlusu kim? Denetlemeyen mi, izin veren mi, imar barışından faydalandıran mı, yoksa bunu yapan mı? Kimin sorumluluğu nerede başlıyor, nerede bitiyor?" Bu sorular, imar affı ve yapı denetimi süreçlerindeki sorumlulukların net bir şekilde belirlenmesi gerekliliğini vurgulamaktadır.

ADLİ SÜREÇ NE DURUMDA?

Adalet Bakanı Yılmaz Tunç, 4 Şubat Pazar günü Kanal 7'ye yaptığı açıklamada, depremlerle ilgili olarak bugüne kadar 2825 kişi hakkında adli işlem başlatıldığını ve 350 civarında tutuklunun bulunduğunu ifade etti. Bakan Tunç, cezai soruşturma başlatılan kişiler arasında müteahhitlerin, yapı sorumlularının, yapı sahiplerinin ve yapılar üzerinde yasal olmayan değişiklikler yapan kişilerin bulunduğunu belirtti.

Ancak, BBC Türkçe'nin konuştuğu Türkiye Barolar Birliği Genel Sekreteri Veli Küçük, soruşturmaların büyük bir kısmının devam ettiğini, ancak genellikle kovuşturmaya yer olmadığına dair kararlar alındığını söyledi. Küçük, kamu görevlileri ve belediyeler dahil olmak üzere cezasızlık durumunun oluştuğunu ve toplumda bu konuda bir algının olduğunu belirtti. Küçük, özellikle müteahhitlerin ve iş yerlerinin üzerinden giden bir süreç olduğunu ifade ederek, resmi makamlara dokunulmadığını ve sorumluluk altına girenlerin yargılanmadığını belirtti.

Barolar Birliği Genel Sekreteri, inşaatı gerçekleştiren müteahhitin tek başına sorumlu olamayacağını vurgulayarak, izin veren, denetlemeyen, sağlıklı ve doğru inşaatı takip etmeyen kamu görevlilerinin de ciddi sorumlulukları olduğunu söyledi. Özellikle Adıyaman'daki İSİAS Otel dosyasını örnek veren Küçük, bu tür sorunlu binalara izin verenlerin ve uygulamalara imza atanların sorumluluk altında olmadığını ifade etti.

KÜLTÜREL MİRAS NE KADAR ETKİLENDİ?

Cumhurbaşkanlığı tarafından hazırlanan rapora göre, deprem öncesinde bölgede yaklaşık 8 bin 500 kültürel varlık bulunmaktaydı. 25 Şubat 2023 itibarıyla incelenen 2 bin 863 eserden 169'unun depremde yıkıldığı, 535'inin ağır hasarlı, 390'ının orta hasarlı ve 721'inin az hasarlı olduğu belirlenmiştir. Bu durum, kültür mirasının ve müzelerin deprem sonrasındaki etkisini göstermektedir.

Rapora göre, Hatay, Elbistan, Adıyaman ve Malatya müzelerinde kısmi hasar meydana gelmiş, Adıyaman Müzesi'nde ise hafif hasar tespit edilmiştir. Toplamda 90 eser hasar görmüştür. Antik kentler ve ören yerlerinde ise önemli bir hasar yaşanmamıştır.

Kültür ve Turizm Bakanlığı'na göre, kültür mirasında ve müzelerde meydana gelen hasarın yaklaşık 1 milyar TL tutarında olduğu tahmin edilmektedir. Kültür enkazlarının ayrıştırılma işlemi devam etmektedir.

İstanbul Kültür Sanat Vakfı (İKSV) Kültür Politikaları Çalışmaları Departmanı tarafından yayımlanan rapor, depremden etkilenen illerdeki kültür-sanat mekanlarının toplumsal yardımlarda önemli bir rol oynadığını vurgulamaktadır. Raporda, kültür mekanlarının barınma, yiyecek ve sağlık hizmetleri için merkez haline gelmesi, kültür alanındaki beşeri sermayenin afet organizasyonuna hızlıca dahil olması ve sanatçıların iletişim güçleri ile yardım seferberliğine dahil olması gibi etkiler belirtilmiştir.

Deprem sonrasında kültürel hayatın yeniden yeşermesi için müzikal faaliyetlere devam eden Hatay Akademi Senfoni Orkestrası'nın üyeleri, yaşadıkları kayıplara rağmen sanatın iyileştirici gücüne inandıklarını ve tarihi boyunca yaşanan felaketlerin ardından bu kez yeniden yaratma sorumluluğu aldıklarını ifade etmektedirler.

Editör: Burak İNCEOĞLU